ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ

ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ

 

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΝΟΗΣΗ

 

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ

 

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

 

(σ.σ. Το scribd μας απέκλεισε την πρόσβαση! Έτσι στο εξής θα δημοσιεύουμε βιβλία σε pdf ή θα τα κατεβάζετε εσείς από σελίδες που θα σας δίνουμε).

Η μυθική παράδοση δεν παρείχε καμμιά σίγουρη εγγύηση για την τάξη τού κόσμου. Ενώ ο Ησίοδος είχε κηρύξει την καθησυχαστική πίστη, ότι ο Δίας αντιπροσωπεύει την ύψιστη δικαιοσύνη, ο ίδιος ο ύψιστος θεὸς, καθώς και τα όργανά του, είχαν τη δύναμη και το δικαίωμα να διαπράττουν αδικίες και αυθαιρεσίες στο έργο τής διοίκησης τού κόσμου. Για το Δία δεν ήταν παράνομο να επεμβαίνει στην τάξη τού κόσμου και να κάνει, ώστε μέρα μεσημέρι να κρυφτεί το φως τού ήλιου και να γίνει νύχτα (Αρχίλ. fr. 74). Πράγματι, μια έκλειψη τού Ήλιου αντιμετωπιζόταν όχι ως αυθαιρεσία τού Δία, αλλά ως ένα φαινόμενο, που προκαλεί δέος και που προοιωνίζει για τους ανθρώπους συμφορές (Αρχίλ. fr. 74,4 κ.ε. Πίνδ. Παι. ΙΧ, 1 κ.ε). Ήδη στον Όμηρο παρουσιάζονται ορισμένα στοιχεία, που δείχνουν, ότι μια θεότητα ήταν σε θέση να αναστείλει τη φυσική τάξη σύμφωνα με τη βουλή της: η Ήρα επεμβαίνει στη λειτουργία τής φύσης και αναιρεί αυθαίρετα την τάξη τού χρόνου κάνοντας τον Ήλιο να δύσει, παρά τη θέλησή του, πριν από την καθορισμένη ώρα (Σ 239). H Αθηνά επεμβαίνει επίσης αυθαίρετα και δεν επιτρέπει την κανονική είσοδο τής μέρας, παρατείνοντας έτσι παράνομα τη διάρκεια τής νύχτας (ψ 241).

Θεόφιλος Βέικος

Κοσμολογία και κοσμική δικαιοσύνη στην Αρχαία Ελληνική Διανόηση.pdf

Άλλοτε πάλι, η νύχτα έρχεται εντελώς ξαφνικά (Θ 485). Στο μύθο μάλιστα τού Θυέστη, παρουσιάζεται το παράδοξο φαινόμενο τής αντιστροφής τής πορείας τού Ήλιου: ο Ατρέας θα γινόταν βασιλιάς αν ο Ήλιος ακολουθούσε ποτέ στον ουρανό αντίθετη πορεία. Πραγματικά, κάποτε ο Ήλιος έδυσε προς ανατολάς και ο Ατρέας έδιωξε τον Θυέστη κι έγινε βασιλιάς (Απολλόδ. Επιτ. ΙΙ, 10-12). Όταν πάλι γεννιόταν η Αθηνά, ασυνήθιστα φαινόμενα συνέβαιναν στη φύση (Ομ. Ύμν. εις Αθην., 28, 9 κ.ε.)

Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν, ότι η παραδομένη θρησκεία δεν παρείχε καμμιά βάσιμη εγγύηση για μια ενιαία τάξη τού κόσμου. Αυτό οφείλεται ίσως στον πολυθεϊστικό της χαρακτηρα, που δεν συμβιβαζόταν με την ιδέα

ενός φυσικού νόμου. Πέρα απ΄αυτό, είναι φυσικό να σκεφτόμαστε, ότι ο έλληνας τής αρχαϊκής εποχής ζούσε, βέβαια, καθημερινά και συνηθισμένα γεγονότα και φαινόμενα, που δεν ήταν σε θέση να τα αναγάγει σε μια κοινή αρχή ή να δει κάτω απ΄αυτά την ενέργεια ενός κοινού παράγοντα, αλλά πιο έντονα ζούσε τα ασυνήθιστα φαινόμενα, κι αυτά είναι, που κέντριζαν και διέγειραν τη σκέψη του. Μια έκλειψη Ηλίου λ.χ. θα ήταν δυνατό να σημαίνει, ότι η φυσική τάξη διασαλεύτηκε, αλλά πιο εύκολο και βολικό ήταν να θεωρηθεί ως ένα σημάδι τής θέλησης ή τής νέμεσης των θεών. Το ίδιο συνέβαινε με την αρρώστεια, που αποτελεί πάντοτε για τον καθένα μια προσωπική οδυνηρή εμπειρία μιας ατασθαλίας τής φύσης μέσα μας. Ιδιαίτερη αίσθηση θα είχε η περίπτωση μιας επιδημίας, κατα την οποία πολλοὶ άνθρωποι μιας περιοχής πέθαιναν σε σύντομο χρονικό διάστημα από την ίδια αρρώστεια. Καθόλου παράξενο να αποδίδονται τέτοια ασυνήθιστα φαινόμενα σε θεϊκή ενέργεια.

Ενάντια σ' αυτό ακριβώς το βασίλειο, όπου οι θεοί κυριαρχούν αυθαίρετα πάνω σ' όλα και είναι σε θέση να διαταράσσουν κατά βούληση τη φυσική τάξη, ορθώνεται η τολμηρή και επαναστατική σύλληψη τού Αναξιμάνδρου, που απαλλάσσει τον κόσμο από τις ατασθαλίες, αυθαιρεσίες και αταξίες των θεών και θέτει τη λειτουργία του κάτω από όρους δικαιοσύνης, η οποία αναδίδεται μέσα από την ίδια τη δομή του.

Ο μιλήσιος φιλόσοφος οργανώνει τη σκέψη του μέσα σ' ένα καθαρά κοσμολογικὸ χώρο και μελετά τη λειτουργία τού κόσμου κάνοντας παρατηρήσεις σε συγκεκριμένα φυσικά φαινόμενα. (Αποσπάσματα από τα Προλεγόμενα τού βιβλίου).

Ο συγγραφέας, Θεόφιλος Βέικος (1936-1995), ήταν διδάκτορας τής φιλοσοφίας, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Ερευνητής τής αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, είχε ασχοληθεί ήδη από τη διδακτορική του διατριβή με τη φιλοσοφία τού Ηράκλειτου. Επίσης η διατριβή του για την υφηγεσία είχε ως αντικείμενο τον Αναξίμανδρο. Μια από τις πιο σημαντικές εργασίες του ήταν Οι προσωκρατικοί. Αξίζει επίσης να αναφερθεί η εργασία του για το πρόβλημα των μαθηματικών αντινομιών στον Καντ, καθώς και το σημαντικό βιβλίο του για την Αναλυτική Φιλοσοφία. Και τα δυο αυτά έργα μαρτυρούν την εξοικείωση τού συγγραφέα με την ευρωπαϊκή σκέψη. Κοινωνικά ευαίσθητος στοχαστής ο Βέικος είχε δημοσιεύσει επίσης βιβλία για άμεσα κοινωνικά θέματα, όπως το Φιλοσοφία και πολιτική και το Ειρήνη και πόλεμος, καθώς και επί μέρους εργασίες σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους.

126 σελίδες, αρχείο μορφής pdf, 15,12 ΜΒ.